Rusya idaresinin 24 Şubat’ta Ukrayna’nın farklı bölgelerine yönelik başlattığı geniş çaplı akınlar devam ediyor.
Akınların başladığı gün Ukrayna’nın Ankara Büyükelçisi Vasyl Bodnar, yaptığı basın açıklamasında, Montrö Boğazlar Mukavelesi’ni gündeme getirdi.
Dışişleri Bakanı Mevlüt Çavuşoğlu da dün NTV’de katıldığı canlı yayında Türkiye’nin Montrö Boğazlar Mukavelesi’ni tüm hususlarıyla birlikte bu kritik süreçte uygulayacağını belirtti.
Çavuşoğlu, bir savaşın olup olmadığının tüzel bir tarif gerektirdiğini vurgulayarak, “Şu anda BM ve NATO evraklarında savaş tabiri kullanılmış değil lakin halkın tabiriyle bir savaş var ortada. Sonuç prestijiyle biz Montrö Mutabakatı’nı tüm hususlarıyla birlikte bu kritik süreçte uygulayacağız.” dedi.
Tüm bu gelişmeler, gözlerin yine Türkiye’nin İstanbul ve Çanakkale Boğazlarında egemenlik haklarını düzenleyen ve 1936’da imzalanan Montrö Boğazlar Sözleşmesi’ne dönmesine neden oldu.
Mukavelede barış, savaş ve Türkiye’ye yönelik savaş tehdidi durumuna nazaran savaş gemilerinin Boğazlardan geçişi için farklı uygulamalar bulunuyor.
Türkiye’nin taraf olmadığı savaş durumu
Tarafı olmadığı bir savaş durumunda Türkiye, tarafsız devletlerin savaş gemilerinin Boğazlardan geçişine barış vaktindeki şartlara uygun olarak müsaade veriyor. Lakin Türkiye, savaşın tarafı olan devletlerin savaş gemilerinin Boğazları kullanmasını kimi istisnalar hariç yasaklayabilir.
Bu istisnalardan birincisine nazaran, savaşın tarafı olan ülkelerin savaş gemileri, bağlama limanlarından ayrılmışlarsa bu limanlara geri dönmek için Boğazlar-dan geçebilir. Lakin savaşın tarafı olan devletlere ilişkin savaş gemilerinin Boğazlarda rastgele bir el koyma teşebbüsü, denetleme hakkı uygulamaları ve diğer düşmanca bir aksiyonda bulunmaları yasaklanmış durumda.
Bir diğer istisnada ise BM Kontratı çerçevesinde alınacak zorlayıcı tedbirlerin uygulanmasını sağlamak gayesiyle bu tedbirlere katılan ülkelerin savaş gemileri Boğazlardan geçebilir.
Ayrıyeten BM Kontratı çerçevesinde yapılmış, tescil edilmiş, yayımlanmış ve Türkiye’yi bağlayan yardım mutabakatının varlığı durumunda akına uğrayan bir ülkeye yardım gayesiyle bu muahedeye taraf devletlerin savaş gemileri, savaşın tarafı dahi olsa Boğazları kullanabilir.
Ticaret gemilerinin durumuna bakıldığında ise Türkiye, Rusya’nın Ukrayna’ya hücumunda taraf olmadığında rastgele bir ülkenin ticaret gemisi Boğazlardan serbestçe geçiş yapmaya devam edebiliyor.
– Türkiye, savaşın tarafı ise dilediği üzere davranabilir
Mukaveleye nazaran, Türkiye, rastgele bir savaşın tarafı ise savaş gemilerinin Boğazlardan geçişi konusunda tümüyle dilediği üzere davranma hakkına sahip.
Türkiye, kendisine karşı savaş tehlikesiyle karşı karşıya kaldığında ise muharebenin tarafı olduğu durumda geçerli olan kuralları uygulayabilir.
Lakin Türkiye’nin bu yetkisini kullanmadan evvel Boğazlardan geçmiş olan savaş gemileri, irtibat limanlarına geri dönmek için tekrar Boğazlardan geçiş yapabilir.
Bu tehdit durumunun ortaya çıkıp çıkmadığının takdiri Türkiye’ye ilişkin olsa da bu mümkünlüğü kullandığı vakit, durumu Montrö’ye taraf ülkelere ve BM Genel Sekreterliğine bildirmek zorunda.
Bununla birlikte BM Güvenlik Kurulu, Türkiye’nin bu takdirinin haklı olmadığına üçte iki çoğunlukla karar verirse ve Montrö’yü imzalayan tarafların çoğunluğu da bu görüşte ise Türkiye, barış vakti için öngörülen durumu uygulamak zorunda.
– Barış periyodu
Montrö’ye nazaran, barış devrinde Karadeniz’e kıyıdaş olmayan devletlerin savaş gemileri ile bunlara yardımcı deniz araçları, kontrat kurallarını yerine getirmek kaydıyla Boğazlardan serbestçe geçme hakkına sahip.
Kontratta geçiş için belirtilen koşulların başında ise gemilerin tonajı ile Karadeniz’de kalış mühletleri üzere sınırlamalar bulunuyor.
Türk Boğazlarından bir gün içinde geçecek savaş gemilerinin kıyıdaş olsun ya da olmasın toplam tonajının 15 bin tonu aşmaması gerekiyor.
Kontratta uçak gemilerine ait bir unsur bulunmazken bu gemiler, yapıları gereği uygulanan tonaj sonunu aştığı için Boğazlardan geçerek Karadeniz’e giremiyor.
Unsur olarak, yabancı ülke denizaltıları Türk Boğazlarına giremiyor. Kıyıdaş ülkeler ise sipariş edilmiş denizaltılarını teslim almak ya da tamire göndermek ve getirmek için Boğazları kullanabiliyor.
Kontrata nazaran, ne sebeple olursa olsun Karadeniz’e kıyıdaş olmayan ülkelere ilişkin savaş gemileri bu denizde 21 günden fazla kalamıyor.
Montrö Boğazlar Sözleşmesi’ne nazaran ticaret gemileri, yükleri ne olursa olsun Boğazlardan hür biçimde geçebiliyor.
Savaş yahut Türkiye’ye karşı savaş tehlikesi tehdidi durumunda savaş gemilerinin Boğazlardan geçişine ait mukavelede birtakım kısıtlamalar yer alıyor.